Ar Saboth, tra roedd yn mynd trwy'r meysydd grawn, roedd ei ddisgyblion yn pluo ac yn bwyta rhai pennau grawn, gan eu rhwbio yn eu dwylo. 2Ond dywedodd rhai o'r Phariseaid, "Pam ydych chi'n gwneud yr hyn nad yw'n gyfreithlon i'w wneud ar y Saboth?"
3Ac atebodd Iesu hwy, "Onid ydych chi wedi darllen yr hyn a wnaeth Dafydd pan oedd eisiau bwyd arno, ef a'r rhai oedd gydag ef: 4sut yr aeth i mewn i dŷ Dduw a chymryd a bwyta bara'r Presenoldeb, nad yw'n gyfreithlon i neb ond yr offeiriaid ei fwyta, a'i roi hefyd i'r rhai gydag ef? " 5Ac meddai wrthynt, "Mae Mab y Dyn yn arglwydd y Saboth."
6Ar Saboth arall, aeth i mewn i'r synagog ac roedd yn dysgu, ac roedd dyn yno yr oedd ei law dde wedi gwywo. 7A gwyliodd yr ysgrifenyddion a'r Phariseaid ef, i weld a fyddai'n gwella ar y Saboth, er mwyn iddynt ddod o hyd i reswm i'w gyhuddo. 8Ond roedd yn gwybod eu meddyliau, a dywedodd wrth y dyn â'r llaw wywedig, "Dewch i sefyll yma." Cododd a sefyll yno. 9A dywedodd Iesu wrthynt, "Gofynnaf ichi, a yw'n gyfreithlon ar y Saboth wneud daioni neu wneud niwed, achub bywyd neu ei ddinistrio?" 10Ac ar ôl edrych o gwmpas arnyn nhw i gyd dywedodd wrtho, "Ymestynnwch eich llaw." Gwnaeth hynny, ac adferwyd ei law. 11Ond cawsant eu llenwi â chynddaredd a thrafod gyda'i gilydd yr hyn y gallent ei wneud i Iesu.
- 1Br 13:4, Sc 11:17, Mt 4:23, Mt 12:9-14, Mc 3:1-6, Lc 4:16, Lc 4:31, Lc 6:1, Lc 13:10, Lc 13:13-14, Lc 14:3, In 5:3, In 9:16
- Sa 37:32-33, Sa 38:12, Ei 29:21, Je 20:10, Mt 26:59-60, Mc 3:2, Lc 11:53-54, Lc 13:14, Lc 14:1-6, Lc 20:20, In 5:10-16, In 9:16, In 9:26-29
- 1Cr 28:9, 1Cr 29:17, Jo 42:2, Sa 44:21, Ei 42:4, Mt 9:4, Lc 5:22, In 2:25, In 9:4, In 21:17, Ac 20:24, Ac 26:26, Ph 1:28, Hb 4:13, 1Pe 4:1, Dg 2:23
- Mt 12:12-13, Mc 3:4, Lc 9:56, Lc 14:3, In 7:19-23
- Ex 4:6-7, 1Br 13:6, Sa 107:20, Mc 3:5, In 5:8
- Sa 2:1-2, Pr 9:3, Mt 12:14-15, Mt 21:45, Lc 4:28, In 7:1, In 11:47, Ac 4:15, Ac 4:19, Ac 5:33, Ac 7:54, Ac 26:11
12Yn y dyddiau hyn aeth allan i'r mynydd i weddïo, a thrwy'r nos parhaodd mewn gweddi ar Dduw. 13A phan ddaeth y dydd, galwodd ar ei ddisgyblion a dewis oddi wrthynt ddeuddeg, a enwodd yn apostolion: 14Simon, yr enwodd ef Peter, ac Andrew ei frawd, a James ac John, a Philip, a Bartholomew, 15a Matthew, a Thomas, a James fab Alphaeus, a Simon a elwid y Zealot, 16a Jwdas fab Iago, a Jwdas Iscariot, a ddaeth yn fradwr. 17Daeth i lawr gyda nhw a sefyll ar le gwastad, gyda thorf fawr o'i ddisgyblion a lliaws mawr o bobl o holl Jwdea a Jerwsalem a seacoast Tyrus a Sidon, 18a ddaeth i'w glywed ac i gael iachâd o'u clefydau. Ac fe gafodd y rhai oedd yn gythryblus ag ysbrydion aflan eu gwella. 19Ceisiodd yr holl dorf gyffwrdd ag ef, oherwydd daeth pŵer allan ohono a'u hiacháu i gyd.
- Gn 32:24-26, Sa 22:2, Sa 55:15-17, Sa 109:3-4, Dn 6:10, Mt 6:6, Mt 14:23-25, Mc 1:35, Mc 6:46, Mc 14:34-36, Cl 4:2, Hb 5:7
- Mt 9:36-10:4, Mt 19:28, Mc 3:13-19, Mc 6:7, Mc 6:30, Lc 9:1-2, Lc 11:49, Lc 22:30, Ac 1:13, Ef 2:20, Ef 4:11, Hb 3:1, 2Pe 3:2, Dg 12:1, Dg 18:20, Dg 21:14
- Mt 4:18, Mt 4:21, Mt 10:3, Mc 1:19, Mc 1:29, Mc 5:37, Mc 9:2, Mc 14:33, Lc 5:8, Lc 5:10, In 1:40-42, In 1:45, In 6:5, In 6:8, In 14:8, In 21:15-24, Ac 1:13, Ac 12:2, 2Pe 1:1
- Mt 9:9, Mt 10:3-4, Mc 2:14, Mc 3:18, Lc 5:27, In 11:16, In 20:24, Ac 1:13, Ac 15:13, Gl 1:19, Gl 2:9, Ig 1:1
- Mt 10:3, Mt 26:14-16, Mt 27:3-5, Mc 3:18, In 6:70-71, In 14:22, Ac 1:16-20, Ac 1:25, Jd 1:1
- Sa 103:3, Sa 107:17-20, Mt 4:23-25, Mt 11:21, Mt 12:15, Mt 14:14, Mt 15:21, Mc 3:7-12, Mc 7:24-31, Lc 5:15, Lc 6:12
- Mt 15:22, Mt 17:15, Ac 5:16
- Nm 21:8-9, 1Br 13:21, Mt 9:20-21, Mt 14:36, Mc 3:10, Mc 5:30, Mc 6:56, Mc 8:22, Lc 5:17, Lc 8:45-46, In 3:14-15, Ac 5:15-16, Ac 19:12, 1Pe 2:9
20Cododd ei lygaid ar ei ddisgyblion, a dywedodd: "Gwyn eich byd y rhai tlawd, oherwydd eich un chi yw teyrnas Dduw.
- 1Sm 2:8, Sa 37:16, Sa 113:7-8, Di 16:19, Di 19:1, Ei 29:19, Ei 57:15-16, Ei 66:2, Sf 3:12, Sc 11:11, Mt 5:2-12, Mt 11:5, Mt 12:49-50, Mt 25:34, Mc 3:34-35, Lc 4:18, Lc 6:20-24, Lc 12:32, Lc 13:28, Lc 14:15, Lc 16:25, In 7:48-49, Ac 14:22, 1Co 1:26-29, 1Co 3:21-23, 2Co 6:10, 2Co 8:2, 2Co 8:9, 1Th 1:6, 2Th 1:5, Ig 1:9-10, Ig 1:12, Ig 2:5, Dg 2:9
21"Gwyn eich byd yr ydych yn llwglyd yn awr, oherwydd byddwch yn fodlon." Bendigedig ydych chi sy'n wylo nawr, oherwydd byddwch chi'n chwerthin.
- Gn 17:17, Gn 21:6, Sa 6:6-8, Sa 17:15, Sa 28:7, Sa 30:11-12, Sa 42:1-3, Sa 63:1-5, Sa 65:4, Sa 107:9, Sa 119:136, Sa 126:1-2, Sa 126:5-6, Sa 143:6, Pr 7:2-3, Ei 12:1-2, Ei 25:6, Ei 30:19, Ei 44:3-4, Ei 49:9-10, Ei 55:1-2, Ei 57:17-18, Ei 61:1-3, Ei 65:13-14, Ei 66:10, Je 9:1, Je 13:17, Je 31:9, Je 31:13-14, Je 31:18-20, Je 31:25, El 7:16, El 9:4, Mt 5:4, Mt 5:6, Lc 1:53, Lc 6:25, In 4:10, In 6:35, In 7:37-38, In 11:35, In 16:20-21, Rn 9:1-3, 1Co 4:11, 2Co 1:4-6, 2Co 6:10, 2Co 7:10-11, 2Co 11:27, 2Co 12:10, Ig 1:2-4, Ig 1:12, 1Pe 1:6-8, Dg 7:16, Dg 21:3
22"Bendigedig ydych chi pan fydd pobl yn eich casáu a phan fyddant yn eich gwahardd ac yn eich difetha ac yn ysbeilio'ch enw fel drwg, oherwydd Mab y Dyn!
23Llawenhewch yn y dydd hwnnw, a neidiwch am lawenydd, oherwydd wele eich gwobr yn fawr yn y nefoedd; canys felly gwnaeth eu tadau i'r proffwydi.
- 2Sm 6:16, 1Br 18:4, 1Br 19:2, 1Br 19:10, 1Br 19:14, 1Br 21:20, 1Br 22:8, 1Br 22:27, 1Br 6:31, 2Cr 36:16, Ne 9:26, Ei 35:6, Je 2:30, Mt 5:12, Mt 6:1-2, Mt 21:35-36, Mt 23:31-37, Lc 1:41, Lc 1:44, Lc 6:35, Ac 3:8, Ac 5:41, Ac 7:51-52, Ac 14:10, Rn 5:3, 2Co 12:10, Cl 1:24, 1Th 2:14-15, 2Th 1:5-7, 2Tm 2:12, 2Tm 4:7-8, Hb 11:6, Hb 11:26, Hb 11:32-39, Ig 1:2, 1Pe 4:13, Dg 2:7, Dg 2:10-11, Dg 2:17, Dg 2:26, Dg 3:5, Dg 3:12, Dg 21:7
24"Ond gwae'r rhai cyfoethog, oherwydd yr ydych wedi derbyn eich cysur.
25“Gwae chwi sydd yn llawn yn awr, oherwydd bydd eisiau bwyd arnoch chi." Gwae chwi sy'n chwerthin nawr, oherwydd byddwch yn galaru ac yn wylo.
- Dt 6:11-12, 1Sm 2:5, Jo 20:5-7, Jo 21:11-13, Sa 22:6-7, Sa 49:19, Di 14:13, Di 30:9, Pr 2:2, Pr 7:3, Pr 7:6, Ei 8:21, Ei 9:20, Ei 21:3-4, Ei 24:7-12, Ei 28:7, Ei 65:13, Dn 5:4-6, Am 8:10, Na 1:10, Mt 22:11-13, Lc 8:53, Lc 12:20, Lc 13:28, Lc 16:14-15, Ef 5:4, Ph 4:12-13, 1Th 5:3, Ig 4:9, Dg 3:17, Dg 18:7-11
26"Gwae chwi, pan fydd pawb yn siarad yn dda amdanoch, oherwydd felly gwnaeth eu tadau â'r gau broffwydi. 27"Ond dwi'n dweud wrthych chi sy'n clywed, Carwch eich gelynion, gwnewch ddaioni i'r rhai sy'n eich casáu chi, 28bendithiwch y rhai sy'n eich melltithio, gweddïwch dros y rhai sy'n eich cam-drin. 29I un sy'n eich taro ar y boch, cynigiwch y llall hefyd, ac oddi wrth un sy'n tynnu'ch clogyn i ffwrdd, peidiwch â dal eich tiwnig yn ôl chwaith. 30Rhowch i bawb sy'n annog oddi wrthych chi, ac oddi wrth un sy'n cymryd eich nwyddau i ffwrdd, peidiwch â'u mynnu yn ôl.
- 1Br 22:6-8, 1Br 22:13-14, 1Br 22:24-28, Ei 30:10, Je 5:31, Mi 2:11, Mt 7:15, In 7:7, In 15:19, Rn 16:18, 2Th 2:8-12, Ig 4:4, 2Pe 2:1-3, 2Pe 2:18-19, 1In 4:5-6, Dg 13:3-4
- Ex 23:4-5, Jo 31:29-31, Sa 7:4, Di 24:17, Di 25:2, Di 25:21-22, Mt 5:43-45, Mc 4:24, Lc 6:22, Lc 6:35, Lc 8:8, Lc 8:15, Lc 8:18, Lc 23:34, Ac 7:60, Ac 10:38, Rn 12:17-21, Gl 6:10, 1Th 5:15, 3In 1:11
- El 25:15, El 36:5, Mt 5:44, Lc 6:27, Lc 6:35, Lc 23:34, Ac 7:60, Ac 14:5, Rn 12:14, 1Co 4:12, Ig 3:10, 1Pe 3:9
- 2Sm 19:30, 2Cr 18:23, Ei 50:6, Gr 3:30, Mi 5:1, Mt 5:39-42, Mt 26:67, Lc 22:64, In 18:22, Ac 23:2, 1Co 4:11, 1Co 6:7, 2Co 11:20, Hb 10:34
- Ex 22:26-27, Dt 15:7-10, Ne 5:1-19, Sa 41:1, Sa 112:9, Di 3:27-28, Di 11:24-25, Di 19:17, Di 21:26, Di 22:9, Pr 8:16, Ei 58:7-10, El 11:1-2, Mt 5:42-48, Mt 6:12, Mt 18:27-30, Mt 18:35, Lc 6:38, Lc 11:41, Lc 12:33, Lc 18:22, Ac 20:35, 2Co 8:9, 2Co 9:6-14, Ef 4:28
31Ac fel y dymunwch y byddai eraill yn ei wneud i chi, gwnewch hynny iddyn nhw. 32"Os ydych chi'n caru'r rhai sy'n eich caru chi, pa fudd yw hynny i chi? Oherwydd mae hyd yn oed pechaduriaid yn caru'r rhai sy'n eu caru. 33Ac os gwnewch ddaioni i'r rhai sy'n gwneud daioni i chi, pa fudd yw hynny i chi? Oherwydd mae hyd yn oed pechaduriaid yn gwneud yr un peth. 34Ac os ydych chi'n rhoi benthyg i'r rhai rydych chi'n disgwyl eu derbyn, pa gredyd yw hynny i chi? Mae hyd yn oed pechaduriaid yn rhoi benthyg i bechaduriaid, i gael yr un faint yn ôl. 35Ond carwch eich gelynion, a gwnewch ddaioni, a rhowch fenthyg, gan ddisgwyl dim yn ôl, a bydd eich gwobr yn fawr, a byddwch chi'n feibion i'r Goruchaf, oherwydd mae'n garedig wrth yr anniolchgar a'r drwg.
36Byddwch drugarog, hyd yn oed fel y mae eich Tad yn drugarog.
37"Peidiwch â barnu, ac ni fyddwch yn cael eich barnu; peidiwch â'ch condemnio, ac ni chewch eich condemnio; maddeuwch, a byddwch yn cael maddeuant; 38rhowch, a rhoddir i chi. Bydd mesur da, wedi'i wasgu i lawr, ei ysgwyd gyda'i gilydd, yn rhedeg drosodd, yn cael ei roi yn eich glin. Oherwydd gyda'r mesur rydych chi'n ei ddefnyddio, bydd yn cael ei fesur yn ôl i chi. "
- Ei 65:5, Mt 5:7, Mt 6:14-15, Mt 7:1-5, Mt 18:30, Mt 18:34-35, Mc 11:25, Lc 17:3-4, Rn 2:1-2, Rn 14:3-4, Rn 14:10-16, 1Co 4:3-5, 1Co 13:4-7, Ef 4:32, Cl 3:13, Ig 4:11-12, Ig 5:9
- Dt 15:10, Dt 19:16-21, Ba 1:7, Er 7:27-28, Es 7:10, Es 9:25, Jo 31:16-20, Jo 42:11, Sa 18:25-26, Sa 41:1-2, Sa 79:12, Di 3:9-10, Di 10:22, Di 19:17, Di 22:9, Pr 11:1-2, Ei 65:6-7, Mt 7:2, Mt 10:42, Mc 4:24, Lc 6:30, 2Co 8:14-15, 2Co 9:6-8, Ph 4:17-19, Ig 2:13, Dg 16:5-6
39Dywedodd hefyd ddameg wrthyn nhw: "A all dyn dall arwain dyn dall? Oni fydd y ddau ohonyn nhw'n cwympo i bydew? 40Nid yw disgybl uwchlaw ei athro, ond bydd pawb pan fydd wedi'i hyfforddi'n llawn fel ei athro. 41Pam ydych chi'n gweld y brycheuyn sydd yn llygad eich brawd, ond ddim yn sylwi ar y boncyff sydd yn eich llygad eich hun? 42Sut allwch chi ddweud wrth eich brawd, 'Brawd, gadewch imi dynnu'r brycheuyn sydd yn eich llygad,' pan nad ydych chi'ch hun yn gweld y boncyff sydd yn eich llygad eich hun? Rydych chi'n rhagrithiwr, yn gyntaf yn tynnu'r log allan o'ch llygad eich hun, ac yna fe welwch yn glir i dynnu'r brycheuyn sydd yn llygad eich brawd. 43"Oherwydd nid oes unrhyw goeden dda yn dwyn ffrwyth drwg, ac eto nid yw coeden ddrwg yn dwyn ffrwyth da, 44canys gwyddys pob coeden yn ôl ei ffrwyth ei hun. Oherwydd nid yw ffigys yn cael eu casglu o frwshys drain, ac ni chaiff grawnwin eu dewis o lwyn mieri. 45Mae'r person da allan o drysor da ei galon yn cynhyrchu da, ac mae'r person drwg allan o'i drysor drwg yn cynhyrchu drwg, oherwydd allan o helaethrwydd y galon mae ei geg yn siarad.
- Ei 9:16, Ei 56:10, Je 6:15, Je 8:12, Je 14:15-16, Mi 3:6-7, Sc 11:15-17, Mt 15:14, Mt 23:16-26, Mt 23:33, Rn 2:19, 1Tm 6:3-5, 2Tm 3:13
- Mt 10:24-25, Mt 23:15, In 13:16, In 15:20
- 2Sm 12:5-7, 2Sm 20:9-10, 2Sm 20:20-21, 1Br 2:32, 1Cr 21:6, Sa 36:2, Je 17:9, El 18:28, Mt 7:3-5, In 8:7, In 8:40-44, Rn 2:1, Rn 2:21-24, Ig 1:24
- Sa 50:16-21, Sa 51:9-13, Di 18:17, Mt 6:22-23, Mt 23:13-15, Mt 26:75, Lc 13:15, Lc 22:32, Ac 2:38, Ac 8:21, Ac 9:9-20, Ac 13:10, Rn 2:1, Rn 2:21-29, 2Co 5:18, 1Th 2:10-12, 2Tm 2:21, Pl 1:10-11, 2Pe 1:9, Dg 3:17-18
- Sa 92:12-14, Ei 5:4, Ei 61:3, Je 2:21, Mt 3:10, Mt 7:16-20, Mt 12:33
- Mt 12:33, Gl 5:19-23, Ti 2:11-13, Ig 3:12, Jd 1:12
- Sa 12:2-4, Sa 37:30-31, Sa 40:8-10, Sa 41:6-7, Sa 52:2-4, Sa 59:7, Sa 59:12, Sa 64:3-8, Sa 71:15-18, Sa 140:5, Di 4:23, Di 10:20-21, Di 12:18, Di 15:23, Di 22:17-18, Je 9:2-5, Mt 12:34-37, In 7:38, Ac 5:3, Ac 8:19-23, Rn 3:13-14, 2Co 4:6-7, Ef 3:8, Ef 4:29, Ef 5:3-4, Ef 5:19, Cl 3:16, Cl 4:6, Hb 8:10, Ig 3:5-8, Jd 1:15
46"Pam ydych chi'n fy ngalw i'n 'Arglwydd, Arglwydd,' a pheidio â gwneud yr hyn rwy'n ei ddweud wrthych chi? 47Pawb sy'n dod ataf ac yn clywed fy ngeiriau ac yn eu gwneud, byddaf yn dangos i chi sut brofiad yw: 48mae fel dyn yn adeiladu tŷ, a gloddiodd yn ddwfn a gosod y sylfaen ar y graig. A phan gododd llifogydd, torrodd y nant yn erbyn y tŷ hwnnw ac ni allai ei ysgwyd, oherwydd ei fod wedi'i adeiladu'n dda. 49Ond mae'r un sy'n clywed ac nad yw'n eu gwneud fel dyn a adeiladodd dŷ ar lawr gwlad heb sylfaen. Pan dorrodd y nant yn ei herbyn, ar unwaith fe gwympodd, ac roedd adfail y tŷ hwnnw'n wych. "
- Mc 1:6, Mt 7:21-23, Mt 25:11, Mt 25:24, Mt 25:44, Lc 13:25-27, In 13:13-17, Gl 6:7
- Ei 55:3, Mt 7:24-27, Mt 11:28-29, Mt 12:50, Mt 17:5, Lc 8:8, Lc 8:13, Lc 11:28, Lc 14:26, In 5:40, In 6:35, In 6:37, In 6:44-45, In 8:52, In 9:27-28, In 10:27, In 13:17, In 14:15, In 14:21-24, In 15:9-14, Rn 2:7-10, Hb 5:9, Ig 1:22-25, Ig 4:17, 1Pe 2:4, 2Pe 1:10, 1In 2:29, 1In 3:7, Dg 22:14
- Dt 32:15, Dt 32:18, Dt 32:31, 1Sm 2:2, 2Sm 22:2, 2Sm 22:5, 2Sm 22:32, 2Sm 22:47, 2Sm 23:3, Sa 32:6, Sa 46:1-3, Sa 62:2, Sa 93:3-4, Sa 95:1, Sa 125:1-2, Di 10:25, Ei 26:4, Ei 28:16, Ei 59:19, Na 1:8, Mt 7:25-26, In 16:33, Ac 14:22, Rn 8:35-38, 1Co 3:10-15, 1Co 15:55-58, Ef 2:20, 2Tm 2:19, 1Pe 2:4-6, 2Pe 1:10, 2Pe 3:10-14, 1In 2:28, Jd 1:24, Dg 6:14-17, Dg 20:11-15
- Di 28:18, Je 44:16-17, El 33:31, Hs 4:14, Mt 12:43-45, Mt 13:20-22, Mt 21:29-30, Mt 23:3, Mt 24:10, Mc 4:17, Lc 6:46, Lc 8:5-7, Lc 10:12-16, Lc 11:24-26, Lc 12:47, Lc 19:14, Lc 19:27, In 15:2, Ac 20:29, Ac 26:11, 1Th 3:5, Hb 10:26-29, Ig 1:22-26, Ig 2:17-26, 2Pe 1:5-9, 2Pe 2:20, 1In 2:3-4, 1In 2:19